W koncepcjach behawioralnych zaburzenie rodziny umiejscowione jest na poziomie zachowań jednostki, traktowanej jako istoty reagującej na bodźce o charakterze społecznym, ale jednocześnie będącej źródłem bodźców dla drugiego człowieka. Uznaje się, że w tym podejściu psychoterapia rodzinna to psychoterapia pary małżeńskiej lub psychoterapia diady: zaburzone dziecko i  rodzic. Małżonkowie stymulują się w równym stopniu, wzajemnie dostarczając sobie nagród i kar. Przedstawicielami behawioralnej psychoterapii małżeńskiej są: Margolin, Jacobson, Weiss, Stuart.

W długotrwałych, bliskich związkach, takich jak małżeństwo, partnerzy stale, wzajemnie na siebie wpływają, kontrolując siebie. Kontrola jest wzajemna i kołowa. Małżonkowie dostarczają sobie wszelkiego rodzaju dóbr: seksualnych, emocjonalnych, komunikacyjnych, materialnych. Małżeństwa usatysfakcjonowane stosują schemat pozytywnej kontroli, a niezadowolone  schemat kontroli awersyjnej.

W początkowych fazach trwania małżeństwa zachowania małżonków mają największą wartość wzmacniającą. Partnerzy zwykle oczekują, że stan taki będzie trwał niezależnie od upływu czasu. Niezgodność między oczekiwaniami a realnością staje się przyczyną niezadowolenia  w małżeństwie.

Mechanizmy zaburzające małżeństwo

Mechanizmy doprowadzające do zaburzeń pary małżeńskiej są następujące:

  • Zachowania, które były na początku związku wzmacniające pozytywnie po jakimś czasie, tracą  walor pozytywny i stają się neutralne. Małżonkowie mogą nie szukać nowych zachowań, które okazałyby się wzmacniające dla współmałżonka i trwać sztywno  przy dawnych zachowaniach.
  • Deficyty w zmianach zachowania. Przykłady nieumiejętności zmiany zachowania najwyraźniej ujawniają się w sytuacjach konfliktowych. Małżonkowie nie potrafią jawnie mówić o konfliktach, nie uczą się konstruktywnego ich rozwiązywania, nie zmieniają własnych zachowań względem partnera. Dostarczają sobie nawzajem coraz mniej wzmocnień pozytywnych, a tym samym związek staje się dla obu stron mniej atrakcyjny. Awersyjna kontrola dominuje nad wzmocnieniami pozytywnymi. Najbardziej typowymi formami awersyjnej kontroli są: kłótnia, płacz, groźby, odrzucenie.
  • Nieumiejętność porozumiewania się, przede wszystkim  rozmowy o potencjalnych źródłach satysfakcji i wyrażania emocji pozytywnych i negatywnych w formie możliwej do zaakceptowania przez współmałżonka, zdolności dostarczania wsparcia i zrozumienia oraz szczegółowych umiejętności związanych z rozwiązywaniem problemów.

Czynniki kontekstowe wywołujące kryzys małżeński

Dokonując analizy funkcjonowania pary małżeńskiej należy także uwzględnić aktualne i potencjalne źródła wzmocnień dla obojga małżonków poza małżeństwem, takie jak: kariera zawodowa, konkurencyjny partner, grupa towarzyska. Mogą być one  na tyle istotne, że spowodują  kryzys w związku. Celem behawioralnej psychoterapii rodzinnej jest więc modyfikacja zachowań symptomatycznych (nauczenie zachowań alternatywnych, a nie tylko proste wyeliminowanie). Po etapie diagnozy cel formułowany jest najczęściej w kategoriach zmiany obserwowalnych zachowań. Psychoterapia zmierza zwykle do zwiększenia pozytywnych, wzajemnych wzmocnień. Małżonkowie uczą się także zmiany wzajemnego sposobu postrzegania i modyfikacji nierealistycznych oczekiwań partnerów.

Małżeństwa z problemem alkoholowym

Zgodnie z tą koncepcją, w małżeństwach alkoholowych niektóre wyuczone, występujące w nich, wzorce interakcji, podtrzymują nadmierne picie. Charakteryzuje je wzajemne unikanie się partnerów oraz bardzo często awantury na tle picia. Stuart określa ten wzór jako ,,negatywne przypatrywanie się sobie”. Oznacza to interakcje małżeńskie, w których jedno z małżonków systematycznie wypunktowywuje (spojrzeniem, uśmiechem, docinkiem) określone, negatywne zachowanie partnera, a jednocześnie całkowicie ignoruje zachowania pozytywne. Wypunktowywane zachowania alkoholowe są w ten sposób wzmacniane i stają się coraz częstsze. Z drugiej strony zachowania pozytywne takie jak odmawianie wypicia alkoholu, wejście w towarzystwo niepijące czy spędzanie czasu z dziećmi, jeżeli są ignorowane, wygasają i są coraz rzadsze.

opracowanie na podst. przeglądu terapii rodzinnych autorstwa Doroty Reguły